Europan 18. Vitoria
Ano 2025
Arquitectos:
Álvaro Itarte Pérez
Colaboradores:
Ana Mendoza
Renders:
Localización:
Vitoria, España
Europan 18. Vitoria
LIFE, USE, JOY!: Unha metodoloxía para a renovación adaptativa de vivenda
Bustaldea é un desenvolvemento residencial nas aforas de Vitoria-Gasteiz, no País Vasco, que pertence a unha familia de tipoloxías de vivenda dos anos 50 aos 80 presentes en todo o País Vasco e en xeral en España: modestas, funcionais, pero decote obsoletas.
Caracterizados por estruturas estreitas de dobre cruxía, fachadas portantes de ladrillo e volumes de baixa altura sen ascensor, estes edificios proporcionaron historicamente vivenda accesible, pero agora enfróntanse a unha necesidade urxente de transformación. Moitos permanecen sen intervir malia os importantes esforzos rexionais en rehabilitación enerxética e rexeneración de vivenda pública.
LIFE, USE, JOY! propón un marco de renovación flexible e replicable, sensible ás condicións de cada proxecto.
O concepto central artéllase nun sistema de tres graos que reflicte distintos niveis de intervención. Adopta o principio dunha renovación incremental —equilibrando preservación, adaptación e anticipación do futuro— no canto de optar pola substitución. Inspirado no concepto de “the shearing layers”, o deseño permite que os edificios evolucionen co tempo, apoiando a continuidade dos residentes, a flexibilidade orzamentaria e a responsabilidade ecolóxica, á vez que ofrece oportunidades de renovación identitaria e cohesión social.
Grao 1 – Life/Vida: Dignidade e Confort
O primeiro grao garante as condicións básicas para unha vivenda segura, confortable e saudable. Responde á necesidade urxente dunha renovación sostible da vivenda pública, enfocándose na eficiencia enerxética, a accesibilidade e a habitabilidade.
Envolvente: A envolvente existente íllase e refórzase para acadar a Certificación Enerxética A, aliñándose cos obxectivos climáticos rexionais. Un novo sistema de fachada introduce terrazas xenerosas para cada vivenda, recuperando o espazo exterior doméstico como elemento esencial do benestar.
Accesibilidade: Resólvese mediante a instalación de ascensores e accesos sen barreiras, abordando os retos topográficos da contorna. O patio común reimaxínase como unha secuencia de entrada verde e segura, contribuíndo ao espazo público e á continuidade ecolóxica.
Estratexia enerxética: Combina solucións pasivas e activas: chemineas solares, cubertas fotovoltaicas e fachadas plantadas traballan conxuntamente para reducir a demanda enerxética e mellorar a calidade ambiental.
Interiores: As intervencións son mínimas pero significativas —illamento acústico, mellora de acabados e mantemento do equipamento— preservando a integridade da estrutura orixinal e constituíndo a base para futuras transformacións.
Grao 2 – Use/Uso: Vida Cotidiana Optimizada
Coas condicións esenciais resoltas, o Grao 2 propón unha reorganización espacial que incrementa o número de vivendas por planta de tres a catro. Tamén reconfigura as distribucións para responder a formas contemporáneas de habitar e atender a unha maior diversidade de fogares.
Espazos: Os corredores escuros substitúense por espazos diúrnos abertos onde cociña e estar forman unha zona pública conectada. Os dormitorios amplíanse, os baños reconfigúranse e os tabiques repénsanse, priorizando a claridade entre espazos públicos e privados.
Metodoloxía: Todas as transformacións son aditivas e non substitutivas, minimizando a demolición e o desperdicio. A arquitectura convértese nun contedor de posibilidades, que se adapta sen borrar o existente.
LIFE, USE, JOY! desenvolve un sistema construtivo “open-source”, definido por un marco xeral pero adaptable en materiais e solucións estruturais segundo os recursos locais, as capacidades industriais e as prioridades comunitarias. Isto permite replicar a estratexia en contextos similares do País Vasco e contribuír a unha política máis ampla de rehabilitación sostible e socialmente responsable.
Grao 3 – Joy!/Desfrute!: Comunidade e Compartir
O terceiro grao céntrase na dimensión colectiva da vivenda. Busca activar espazos compartidos que fomenten o sentimento de pertenza, a convivencia e a identidade, elementos clave para revitalizar barrios cunha forte vida comunitaria.
Plantas baixas: En edificios seleccionados ábrense para crear salas comunitarias adaptables aos usos definidos polos propios residentes. Esta estratexia compensa o aumento de edificabilidade nas plantas superiores mantendo o volume total construído dentro dos límites existentes e da normativa urbanística.
Cubertas: Transfórmanse en terrazas comúns —espazos para reunirse, cultivar ou simplemente gozar das vistas— promovendo o benestar social e ambiental.
Entre Natureza e Barrio
Bustaldea está estratexicamente situada dentro do Anel Verde de Vitoria-Gasteiz, entre o tecido urbano de Goikolarra e as paisaxes de Olarizu e Lasarte. É un lugar marcado pola expansión residencial pero que aínda conserva trazas do seu pasado rural.
A estratexia paisaxística asume esta identidade híbrida: reforza os corredores verdes e sistemas de auga existentes, e introduce nova infraestrutura ecolóxica. A transformación do lugar desenvólvese en diferentes etapas, permitindo unha evolución gradual e sostible que responde a ciclos ecolóxicos, dinámicas comunitarias e recursos dispoñibles.
No canto de ocultar o seu pasado, a transformación de Bustaldea aspira a reconstruír significado a través da continuidade. A silueta de cuberta inclinada —presente nas edificacións tradicionais da contorna— reinterprétase en novos elementos, mentres que a retícula modular de fachada convértese nun marco habitable onde a vida cotiá se mostra abertamente. Esta linguaxe arquitectónica recoñece a memoria formal do lugar e permite que emerxan novas narrativas a través do uso e a apropiación.
Ao entrelazar domesticidade, ecoloxía e comunidade, LIFE, USE, JOY! non só é unha proposta de rehabilitación, senón que tamén restaura un sentido de lugar. Trata a arquitectura como unha ferramenta de coidado e reparación, ofrecendo un sistema coherente pero non prescritivo capaz de crecer xunto a quen habita nel.
